Düzeltme
işareti, veya düzeltme
imi, inceltme işareti (ˆ) ya da şapka işareti bazı
harflerin üstüne gelerek ses değerlerini uzatan ya da incelten
bir diyakritik işaret türüdür. Yerine göre kullanıldığı işlev
sebebiyle uzatma işareti ismiyle, karıştırılan bir kavram
olan inceltme işareti diye de bilinmektedir. Üzerinde yer
aldığı ünlüden önce gelen herhangi bir ünsüz harfi inceltmeye yarar. Kural
meydana getirilirken kabul edilen bu yapı genel geçer bir ifade olarak Türkçe
dilinde yer almıştır. İnceltme işareti Türkçe, Afrikaanca, İtalyanca,
Portekizce, İskoçça, Vietnamca, Slovakça, Rumence, Norveççe, Fransızca,
Esperanto, Hırvatça ve Sırpça gibi dillerde ve Japonca ile Farsça’nın Latin
harfleri yerine kullanılmasıda diyakritik işaretlerin başında gelmektedir.
Kullanım
alanları
Düzeltme
işareti (ˆ) Türkçemizde
sadece sesli harflerin üstün yer alır. Harfin bu sayede uzun okunmasına olanark
sağlar. Mesela: Hala biçiminde kullanımı (babanın kızkardeşi anlamında)
ile Hâlâ (Sürekli, henüz)birbirinden farklıdır. Teknik bakımdan Türkçe dilinde
herhangi bir sesli harfin inceltilmesi mümkün değildir. İnceltme işareti burada
sesli harften sonra gelen sessiz harfleri inceltilme yoluna giderek düzeltme
yapar. Sesli harflerin hemen üstüne konulması suretiyle yani işaretlenmesiyle
hecenin uzamasını sağlayabiliriz. Bu harflerin Alfabetik sıraya göre
kullanımında ise kısa olan ünlüler önce gelmektedir.
Mesela alem kelimesi düzeltme işareti
bulunan âlem kelimesinden daha önce gelmektedir.
Kullanıldığı
harfler
Â: Hafif ince ve uzun bir a
sesidir. Kural bakımından bu inceliğin tam olarak anlaşılabilmesi adına biraz
uzatılması şarttır. Mesela: Kâğıt, Âlem gibi
Û: Hafif uzatılarak okunması gereken
ince olan bir u sesidir. Doğru bir biçimde kullanım adına kural itibariyle
biraz uzatılması şarttır. Örneğin: Sûni Mûzip
Î: Uzatılarak okunması gereken
ince olan bir i sesidir. Kullanımda İ harfinde yer alan nokta üzerine bu işâret
koyulması sonucunda çift noktalama işareti gerektiğinden ve üst üste gelme
durumu sebebiyle yalnızca düzeltme işareti kullanılır ve böylece nokta düşer.
.
Örneğin: Mîde,Millî
Ê: Türkçede kullanımı
bulunmamaktadır. Uzatılarak okunması gereken ince bir e ünlü sesidir.
Özellikle Zazaca ve Kürtçe kelimeler de yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
Türkçede yalnızca birkaç kelimede var olmasından ötürü kullanımı pek
öngörülmemiştir. Fakat yine de Türkçede bir iki kelimenin telaffuzu ile bir
düşünce edinmemizi mümkündür. Örneğin: Nêyzen, Têlif, Mêmur
Yazılışları
aynı fakat anlamları ile okunuşları birbirinden farklı olan kelimeleri
birbirlerinden ayırt etmek adına okunuşları uzun yapılan ünlülerin üzerine bu
işaret kullanılır. Fakat bu şekilde uzatılarak çıkarılan kelimeler aslında
inceltme maksadının yerine getirilmesini sağlamıştır.
- âşık: aşk içinde yanan kişiye
denir.
- aşık: eklem kemiği, aşık kemiği
kastedilmiştir.
- âlem: dünya, evren ve acun
anlamındadır.
- alem: bayrak, cami ve minare
kubbelerinin üstünde yer alan hilâl kastedilir.
İki tane
istisna örnek ise Katil (öldürme anlamında) ile kadir (değer verme anlamında)
kelimeleriyle karıştırılma ihtimali olmasına rağmen katil (a uzun okunur)
(öldüren anlamında) ve kadir (a uzun okunur) (güçlü manasında) kelimelerinin bu
işaret kullanılmadan yazılması da oldukça yaygındır.
Nispet i'si
Nispet
anlamında kullanılan i ünlüsünün ismin halleriden belirtme hâli ve
de iyelik eki ile veya başka bir kelime ile karışabileceği için nispet i'sinin
üst kısmına düzeltme işareti koymak gerekir. Mesela:
- resmi: "resim"in
belirtme hâli anlamında kullanılmıştır. (Şah İsmail'in resmi)
- resmî: devletle ilgili ya da
devletin olan anlamı vardır. (resmî kuruluşlar)
Bu
bahsettiğimiz karışıklıklar meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanmaya
gerek yoktur. Mesela: iktisadi, insani, hukuki, siyasi gibi.
Nispet i'si
olan kelimelere Türkçe olan herhangi bir ek getirildiği zaman düzeltme
işaretinde herhangi bir değişiklikler yapılmaz. Örneğin: resmîlik,
millîleştirmek gibi.
Yayınlanma Tarihi : 25.05.2016 17:02:46