Düzeltme İşareti

Düzeltme işareti, veya düzeltme imi, inceltme işareti (ˆ) ya da şapka işareti  bazı harflerin üstüne gelerek ses değerlerini uzatan ya da incelten bir diyakritik işaret türüdür. Yerine göre kullanıldığı işlev sebebiyle uzatma işareti ismiyle, karıştırılan bir kavram olan inceltme işareti diye de bilinmektedir. Üzerinde yer aldığı ünlüden önce gelen herhangi bir ünsüz harfi inceltmeye yarar. Kural meydana getirilirken kabul edilen bu yapı genel geçer bir ifade olarak Türkçe dilinde yer almıştır. İnceltme işareti Türkçe, Afrikaanca, İtalyanca, Portekizce, İskoçça, Vietnamca, Slovakça, Rumence, Norveççe, Fransızca, Esperanto, Hırvatça ve Sırpça gibi dillerde ve Japonca ile Farsça’nın Latin harfleri yerine kullanılmasıda diyakritik işaretlerin başında gelmektedir.

Kullanım alanları

Düzeltme işareti (ˆ) Türkçemizde sadece sesli harflerin üstün yer alır. Harfin bu sayede uzun okunmasına olanark sağlar. Mesela: Hala biçiminde kullanımı (babanın kızkardeşi anlamında) ile Hâlâ (Sürekli, henüz)birbirinden farklıdır. Teknik bakımdan Türkçe dilinde herhangi bir sesli harfin inceltilmesi mümkün değildir. İnceltme işareti burada sesli harften sonra gelen sessiz harfleri inceltilme yoluna giderek düzeltme yapar. Sesli harflerin hemen üstüne konulması suretiyle yani işaretlenmesiyle hecenin uzamasını sağlayabiliriz. Bu harflerin Alfabetik sıraya göre kullanımında ise kısa olan ünlüler önce gelmektedir. Mesela alem kelimesi düzeltme işareti bulunan âlem kelimesinden daha önce gelmektedir.

Kullanıldığı harfler

Â: Hafif ince ve uzun bir a sesidir. Kural bakımından bu inceliğin tam olarak anlaşılabilmesi adına biraz uzatılması şarttır. Mesela: Kâğıt, Âlem  gibi

Û: Hafif uzatılarak okunması gereken ince olan bir u sesidir. Doğru bir biçimde kullanım adına kural itibariyle biraz uzatılması şarttır. Örneğin: Sûni Mûzip

Î: Uzatılarak okunması gereken ince olan bir i sesidir. Kullanımda İ harfinde yer alan nokta üzerine bu işâret koyulması sonucunda çift noktalama işareti gerektiğinden ve üst üste gelme durumu sebebiyle yalnızca düzeltme işareti kullanılır ve böylece nokta düşer.

. Örneğin: Mîde,Millî

Ê: Türkçede kullanımı bulunmamaktadır. Uzatılarak okunması gereken ince bir e ünlü sesidir. Özellikle Zazaca ve Kürtçe kelimeler de yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Türkçede yalnızca birkaç kelimede var olmasından ötürü kullanımı pek öngörülmemiştir. Fakat yine de Türkçede bir iki kelimenin telaffuzu ile bir düşünce edinmemizi mümkündür. Örneğin: Nêyzen, Têlif, Mêmur

Yazılışları aynı fakat anlamları ile okunuşları birbirinden farklı olan kelimeleri birbirlerinden ayırt etmek adına okunuşları uzun yapılan ünlülerin üzerine bu işaret kullanılır. Fakat bu şekilde uzatılarak çıkarılan kelimeler aslında inceltme maksadının yerine getirilmesini sağlamıştır.

• âşık: aşk içinde yanan kişiye denir.
• aşık: eklem kemiği, aşık kemiği kastedilmiştir.
• âlem: dünya, evren ve acun anlamındadır.
• alem: bayrak, cami ve minare kubbelerinin üstünde yer alan hilâl kastedilir.

İki tane istisna örnek ise Katil (öldürme anlamında) ile kadir (değer verme anlamında) kelimeleriyle karıştırılma ihtimali olmasına rağmen katil (a uzun okunur) (öldüren anlamında) ve kadir (a uzun okunur) (güçlü manasında) kelimelerinin bu işaret kullanılmadan yazılması da oldukça yaygındır.

Nispet i'si

Nispet anlamında kullanılan i ünlüsünün ismin halleriden belirtme hâli ve de iyelik eki ile veya başka bir kelime ile karışabileceği için nispet i'sinin üst kısmına düzeltme işareti koymak gerekir. Mesela:

• resmi: "resim"in belirtme hâli anlamında kullanılmıştır. (Şah İsmail'in resmi)
• resmî: devletle ilgili ya da devletin olan anlamı vardır. (resmî kuruluşlar)

Bu bahsettiğimiz karışıklıklar meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanmaya gerek yoktur. Mesela: iktisadi, insani, hukuki, siyasi gibi.

Nispet i'si olan kelimelere Türkçe olan herhangi bir ek getirildiği zaman düzeltme işaretinde herhangi bir değişiklikler yapılmaz. Örneğin: resmîlik, millîleştirmek gibi.

Yayınlanma Tarihi : 25.05.2016 17:02:46