Düzeltme İşareti Düzeltme işareti, ya da diğer adıyla inceltme imi veya şapka işareti (^), bazı harflerin üzerine gelerek bu harflerin ses değerlerini incelten veya uzatan bir diyakritik işaret türüdür. Kullanıldığı işlev sebebiyle bazen uzatma işareti olarak da bilinir. Bu işaret, üzerinde yer aldığı ünlüden önce gelen ünsüz harfi inceltir. Türkçede kabul edilen bu kural, genel bir ifade olarak dilde yerini almıştır. Düzeltme işareti, Türkçe dışında Afrikaanca, İtalyanca, Portekizce, İskoçça, Vietnamca, Slovakça, Rumence, Norveççe, Fransızca, Esperanto, Hırvatça ve Sırpça gibi dillerde de kullanılır. Ayrıca Japonca ve Farsça'nın Latin harfleri yerine kullanıldığı durumlarda da yaygındır. Kullanım Alanları Düzeltme işareti (^), Türkçede sadece sesli harflerin üstünde yer alır ve bu harfin uzun okunmasına olanak sağlar. Örneğin, "hala" (babanın kız kardeşi) ile "hâlâ" (sürekli, henüz) kelimeleri arasındaki farkı belirler. Teknik olarak, Türkçede herhangi bir sesli harfin inceltilmesi mümkün değildir; düzeltme işareti, sesli harften sonra gelen sessiz harfleri inceltme yoluna giderek düzeltme yapar. Sesli harflerin üzerine konularak hecenin uzamasını sağlar. Alfabetik sıraya göre kullanımda ise kısa ünlüler önce gelir. Örneğin, "alem" kelimesi, düzeltme işareti bulunan "âlem" kelimesinden daha önce gelir. Kullanıldığı Harfler Â: Hafif ince ve uzun bir "a" sesidir. Kural gereği tam olarak anlaşılabilmesi için biraz uzatılması şarttır. Örneğin: "Kâğıt", "âmel" gibi. Û: Hafif uzatılarak okunması gereken ince bir "u" sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması şarttır. Örneğin: "Sûni", "Mûzip". Î: Uzatılarak okunması gereken ince bir "i" sesidir. Kullanımda, "İ" harfinde yer alan nokta üzerine bu işaret konulması sonucunda çift noktalama işareti gerektiğinden, düzeltme işareti kullanılır ve böylece nokta düşer. Örneğin: "Mîde", "Millî". Ê: Türkçede kullanımı yoktur. Uzatılarak okunması gereken ince bir "e" ünlü sesidir. Özellikle Zazaca ve Kürtçe kelimelerde yoğunca kullanılır. Türkçede yalnızca birkaç kelimede var olduğu için kullanımı pek öngörülmemiştir. Ancak yine de Türkçede bir iki kelimenin telaffuzu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: "Nêyzen", "Têlif", "Mêmur". Yazılışları aynı, fakat anlamları ve okunuşları farklı olan kelimeleri ayırt etmek için, okunuşları uzun yapılan ünlülerin üzerine bu işaret kullanılır. Ancak bu şekilde uzatılarak çıkarılan kelimeler, aslında inceltme maksadının yerine getirilmesini sağlar.
İki istisna örnek ise, "katil" (öldürme anlamında) ve "kadir" (değer verme anlamında) kelimelerinin karıştırılma ihtimali olmasına rağmen, "katil" (a uzun okunur) (öldüren anlamında) ve "kadir" (a uzun okunur) (güçlü manasında) kelimelerinin düzeltme işareti kullanılmadan yazılması da oldukça yaygındır. Nispet İ'si Nispet anlamında kullanılan "i" ünlüsünün, ismin hallerinden belirtme hâli ve iyelik eki ile veya başka bir kelime ile karışabileceği için, nispet i'sinin üst kısmına düzeltme işareti koymak gerekir. Örneğin:
Bu bahsettiğimiz karışıklıklar meydana gelmiyorsa, düzeltme işareti kullanmaya gerek yoktur. Örneğin: "iktisadi", "insani", "hukuki", "siyasi" gibi. Nispet i'si olan kelimelere Türkçe herhangi bir ek getirildiğinde düzeltme işaretinde herhangi bir değişiklik yapılmaz. Örneğin: "resmîlik", "millîleştirmek" gibi. |
.jpg "Kısa Çizgi Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "İki Nokta Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "Uzun Çizgi Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "Noktalama İşaretleri Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "Yüzde İşareti Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "Kesme İşareti Kullanımı ve Konu Anlatımı")
.jpg "Ünlem İşareti Kullanımı ve Konu Anlatımı")
Zirve
25 Temmuz 2024 PerşembeDüzeltme işareti ile ilgili bilgileri öğrendiğimde, bu işaretin Türkçede hangi durumlarda kullanıldığı ve nasıl farklı anlamları belirlediği konusunda kafam biraz karıştı. Mesela hala ve hâlâ kelimeleri arasındaki farkı tam olarak anlamakta zorlanıyorum. Bu işaretin kullanımıyla ilgili başka dikkat etmem gereken ayrıntılar var mı?
Cevap yazAdmin
25 Temmuz 2024 PerşembeMerhaba Zirve,
Düzeltme işareti, Türkçede önemli bir yere sahiptir ve belirli kelimelerin doğru anlaşılmasında kritik rol oynar. Hâlâ ve hala örneğinde olduğu gibi, düzeltme işareti anlam farklılıklarını belirlemek için kullanılır. Hâlâ, "henüz" anlamında kullanılırken, hala ise "babanın kız kardeşi" anlamına gelir. Düzeltme işareti genellikle a, i ve u harflerinde kullanılarak sesin uzatıldığını veya farklı okunduğunu gösterir. Mesela, "kar" (yağış) ve "kâr" (gelir) kelimeleri arasındaki farkı belirginleştirir.
Dikkat etmen gereken diğer ayrıntılar arasında, düzeltilmiş harflerin genellikle Arapça ve Farsça kökenli kelimelerde bulunması ve bu işaretin bazı özel isimlerde de kullanılması sayılabilir. Ayrıca, düzeltme işareti kullanımı yazılı dilde daha belirgindir, günlük konuşmada ise bu işaretler doğal olarak telaffuz farklılıklarıyla anlaşılır. Bu sebeple, doğru kullanımı öğrenmek zaman alabilir, ama örnekler üzerinden çalışarak ustalaşabilirsin.